Prawidłowe zabezpieczenie robót torowych i przestrzeganie przepisów BHP jest niezwykle ważne w przypadku, gdy na sąsiednim torze jest prowadzony normalny ruch pociągów. Chwila nieuwagi może doprowadzić do zranienia pracownika lub w najgorszym przypadku do wykolejenia pociągu i katastrofy. Przykładem może być zdarzenie z 22. grudnia 2017, w okolicy stacji Niedoradz, gdzie koparka uderzyła w lokomotywę i wykoleiła ją oraz śmiertelne potrącenie robotnika na obecnie modernizowanym szlaku Podstolice – Kostrzyn Wielkopolski na linii E20.
Podstawy BHP
Na obszarze prowadzonych robót należy pamiętać o podstawowych zasadach BHP takich jak założona kamizelka ostrzegawcza lub ubranie koloru pomarańczowego z elementami odblaskowymi, oraz odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach. W trakcie poruszania się po torowisku i w jego pobliżu należy stosować do zasad takich jak: sprawdzenie przed przejściem czy nie nadjeżdża pociąg, przechodzenie prostopadle do osi toru, niechodzenia po główkach szyn, czy wzdłuż toru pomiędzy tokami szyn. Pracownicy idący na miejsce pracy powinni być przeszkoleni z zasad bezpieczeństwa. W czasie przejazdu pociągu pracownicy powinni odsunąć się od zewnętrznego toku szyny toru po którym porusza się pociąg na odległość co najmniej 2,0 metrów oraz zwrócić się w kierunku nadjeżdżającego pojazdu.
Sposoby zabezpieczenia miejsca robót
Przed rozpoczęciem robót należy osłonić miejsce prowadzenia robót zgodnie z „Instrukcją sygnalizacji” Ie-1. W przypadku zamknięcia toru należy użyć sygnału D1 „Stój”, gdy jest wymagane ograniczenie prędkości ruchu pociągów należy zastosować sygnał D6 „Zwolnić bieg” wraz ze wskaźnikami W14. Sygnały i wskaźniki należy ustawić w odległościach od miejsca prowadzenie robót zgodnie z instrukcją „Ie-1”.
Inne sposoby zabezpieczenia robót to: automatyczne systemy ostrzegania (ASO), półautomatyczne systemy ostrzegania (PSO), ręczne systemy ostrzegania (RSO), systemy ostrzegania na maszynach roboczych (SOM), wygradzanie stref niebezpiecznych (WSN). Sposób zabezpieczenia robót określa się w Regulaminie tymczasowym prowadzenia ruchu w miejscu robót. Opis zabezpieczenia poszczególnych robót jest zawarty w Tablicy 12 w „Id-1”.
Kierownik robót, pracownicy, oraz maszyny na terenie robót muszą spełniać wymagania opisane we wcześniej wspomnianej instrukcji. Niezależnie od sposobu osłonięcia miejsca wykonywanych prac należy odsunąć się od toru, gdy zbliżający się pojazd kolejowy znajduje się w odległości min. 1500-1700 m na liniach magistralnych i pierwszorzędnych oraz 700-1000 m w pozostałych przypadkach. O zbliżaniu się pociągu ostrzega kierownik robót lub wyznaczony przez niego sygnalista sygnałem „Baczność” za pomocą głosu, trąbki, syreny, gwizdawki lub w inny znany pracownikom sposób. Kiedy prace wykonuje więcej niż dwóch pracowników należy dodatkowo ustawić wskaźniki W7.
Kiedy prędkość przekracza 100 km/h…
Jeśli ruch pociągów ma być prowadzony z prędkością większą niż 100 km/h należy sięgnąć do przepisów podanych w instrukcji „Id-18”. Jest to instrukcja którą możemy stosować jeśli nie chcemy wprowadzać ograniczenia prędkości, gdy jeden z torów pozostanie czynny. W tym celu należy spełnić kilka warunków: przeprowadzić analizę zasadności wyboru sposobu zabezpieczenia miejsca prac, opracowanie technologii robót która pozwala na prowadzenie ruchu o wymaganej prędkości, oraz projektu zabezpieczenia miejsca robót.
Projekt Zabezpieczenia Miejsca Robót uwzględnia rodzaj prowadzonych robót i długość odcinka, warunki miejscowe sposób ostrzegania i wygrodzenia miejsca robót oraz prędkość przejazdu obok miejsca prowadzonych prac. W zależności od szerokości międzytorza i prędkości poruszania się pojazdów po torze czynnym wyznacza się strefę zagrożenia w której podczas przejazdu pociągu nie mogą znajdować się pracownicy (Tabela nr 1). W zależności od wykorzystywanych maszyn należy wprowadzić odpowiednie ograniczenia prędkości (Tabela nr 2) i miejsce robót osygnalizować zgodnie z Instrukcją Ie-1. Należy pamiętać, że prace w peronach prowadzi się przy ograniczeniu prędkości do 100 km/h.
Pięć sposobów na zabezpieczenie
PKP PLK proponuje pięć systemów zabezpieczenia miejsca robót: zamknięcie toru sąsiedniego, wygrodzenie międzytorza, automatyczne systemy ostrzegania, ostrzeganie na maszynach roboczych i w przypadku gdy nie możemy zastosować poprzednich sposobów zabezpieczenie miejsca robót zgodnie z Instrukcjami Ie-1 i Id-1.
Pierwszy sposób możemy stosować, gdy mamy możliwość całkowitego wstrzymania ruchu.
Do wygrodzenia stosujemy bariery o wysokości min. 75 cm od główki szyny i długości od 1,8-3,0 m. Barierki są oznakowane biało-czerwonymi pasami i spełniają ochronę przeciwporażeniową. Są one mocowane do szyny toru czynnego i powinny umożliwiać zamontowanie sygnalizatorów akustycznych i optycznych.
Automatyczne sygnały ostrzegania to systemy uruchomiane automatycznie przez pojazd szynowy zbliżający się do miejsca robót lub półautomatyczne uruchamiane przez sygnalistę. Czujnik uruchamiający jest umieszczony w odpowiedniej odległości od robót uzależnionej od dopuszczalnej prędkości i założonego czasu bezpieczeństwa – dobiera się ją z Tabeli nr 4 i 5.
Ostrzeganie na maszynach roboczych to nadajniki sygnałów optycznych i akustycznych, które są zamontowane na maszynach roboczych. Ten system ostrzegawczy może być automatyczny lub załączony półautomatycznie przez wyznaczonego pracownika.
W przypadku, gdy zastosowanie wyżej wymienionych sposobów jest niemożliwe stosujemy zasady z instrukcji „Id-1” o których wspomniałem wcześniej.
Algorytm wyboru zabezpieczenia miejsca robót został przedstawiony w formie graficznej w §8 instrukcji „Id-18”.
Systemy ostrzegawcze
Systemy ostrzegawcze mogą byś akustyczne lub świetlne – migające, koloru pomarańczowego. Należy pamiętać by sygnały akustyczne emitowały dźwięk głośniejszy od pracujących maszyn o 3 dB. Odstępy pomiędzy nadajnikami należy ograniczyć do 30 m przy natężeniu dźwięku poniżej 115 dB i 40 m dla natężenia ≥ 11 dB. Świetlne sygnały ostrzegawcze powinny być widoczne z każdego miejsca prowadzenia robót. Największą skuteczność działania i maksymalną skuteczność oraz ekonomiczność mają sygnały ostrzegawcze umieszczone na maszynach roboczych czyli w bezpośredniej bliskości stanowiska pracy. W tym przypadku urządzenia muszą byś sterowane droga radiową. Miejsce umieszczenia nadajników ostrzegawczych może być wskazane przez producenta maszyny, lub określone po przeprowadzeniu odpowiednich pomiarów. Są to zwykle najgłośniejsze miejsca lub obok najgłośniejszego stanowiska pracy.
Automatyczne ostrzeganie
Dla systemów automatycznego ostrzegania należy zamontować czujniki na torze czynnym miejscu nazwanym początkiem odcinka zbliżania. Jest to odległość zależna od prędkości prowadzenia ruchu, czasu bezpieczeństwa i ewakuacji oraz dodatku bezpieczeństwa (zazwyczaj 15 sekund). Długości odcinka zbliżania na torach bez ograniczenia prędkości i z ograniczeniem prędkości jest są zawarte odpowiednio w Tabeli 4 i 5 instrukcji „Id-8”.
Podsumowując, zasady i wymagania dotyczące zabezpieczenia robót torowych przy prędkościach powyżej 100 km/h posiadają o wiele więcej warunków do spełnienia. Jeśli na szlaku, gdzie prowadzone są prace decydujemy się na ograniczenie prędkości to w większości przypadków wystarczy wykorzystanie sygnalistów. Jest to niestety rozwiązanie drastycznie ograniczające prędkość – nawet do 60km/h po torze czynnym co jest szczególnie uciążliwe na liniach magistralnych. Jednak z drugiej strony utrzymanie wyższych prędkości na torze czynnym może być uciążliwe dla wykonawcy robót ze względu na dodatkowa dokumentację jaką musi opracować, jak i dodatkowe wyposażenie na terenie robót np. czujniki torowe, sygnalizatory akustyczne.
Żródła:
Id-1 „Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych” PKP Polskie Linie Kolejowe S. A.
Jarosław Mazur, „Roboty torowe”, PIP Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2014, stan prawny na październik 2014
Id-18 Wytyczne zabezpieczenia miejsca robót wykonywanych na torze zamkniętym podczas prowadzenia ruchu pojazdów kolejowych po torze czynnym z prędkością ≥ 100 km/h